Een regionale organisatie van en voor huisartsen in de Rijnmond

Daarom riepen ze de hulp in van adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF). Het bleek de start van een lang traject, waarin tegengestelde belangen elkaar soms in de weg zaten. Maar wat haast onmogelijk leek, bleek toch te kunnen: regio-organisatie Rijnmond Dokters is sinds 1 januari 2022 een feit. Hoe pakte AEF dat aan?

Waar het allemaal begon

Op 1 juli 2022 staakten de huisartsen op het Malieveld. Hun boodschap? Als we doorgaan zoals het nu gaat, is er straks niet meer voor iedereen een huisarts. Het moge duidelijk zijn: de huisartsenzorg staat onder druk. De huisartsen zelf doen veel om alle ballen hoog te houden – overwerken, samenwerken, vernieuwen – maar tegelijkertijd keren er steeds meer het vak de rug toe.

De overheid en zorgpartijen doen een gooi naar een oplossing door te focussen op regionale samenwerking tussen de verschillende zorgdomeinen. Ook de zorgverzekeraars proberen bij te dragen. Bijvoorbeeld door de adviezen uit het rapport van de commissie Velzel (Een sterke eerste lijn voor betere zorg en beheersbare zorgkosten, 2016) handen en voeten te geven.

De adviezen van de commissie Velzel gaan vooral over het effectiever en efficiënter organiseren van de huisartsenzorg. Zeker in de Randstad kan dat veel opleveren. Niet alleen de zorgverzekeraar, maar ook ziekenhuizen, ouderenzorginstellingen, de gemeente en andere partijen moeten steeds opnieuw hetzelfde soort afspraken maken met vele individuele en collectief georganiseerde huisartsen. Vaak is het onduidelijk, wie ‘de huisarts’ kan vertegenwoordigen, en met welk mandaat.

Een verzoek van Zilveren Kruis

Dat kan beter, dacht ook Zilveren Kruis, de grootste zorgverzekeraar in de regio Rotterdam. Daarom vroeg zij in 2019 de huisartsenzorg aldaar zich binnen drie jaar te verenigen, zodat er voor de hele regio één aanspreekpunt zou zijn. Al snel begonnen gesprekken tussen verschillende partijen in de regio. Waaronder IZER, een grote zorggroep in de regio Rotterdam-Rijnmond, met zo’n tweehonderd aangesloten huisartsen. Maar ook vertegenwoordigers van de vrijgevestigde huisartsen (Het Netwerk en Cohaesie) en de gezondheidscentra (Gezond op Zuid en Zonboog) praatten mee.

Stijn Strous, op dat moment directeur bij IZER: “Vóór het verzoek van Zilveren Kruis was er ook al een besef dat we sommige problemen misschien beter samen konden oppakken. Denk aan afspraken met de gemeente. Maar door het verzoek van Zilveren Kruis gingen we ook daadwerkelijk om tafel met elkaar.”

Toch leidden die gesprekken niet tot het gewenste resultaat: vooral de verdeling van financiën en zeggenschap bleken een struikelblok. En dus stopten de gesprekken halverwege 2019. “De beelden en verwachtingen liepen te veel uiteen. In de basis hecht de huisarts aan zijn autonomie, aan hoe hij zijn praktijk heeft ingericht. Een deel van de huisartsen was bang om er zowel qua autonomie als financieel op achteruit te gaan,” legt Stijn uit.

Een nieuw begin

Zonde, vonden ook de huisartsen zelf. Daarom benaderden ze AEF voor advies. Aris van Veldhuisen, adviseur en partner bij het bureau, sprak samen met collega Ingrid Oomes alle partijen om erachter te komen waar het was misgegaan. “We merkten al gauw dat de verhoudingen behoorlijk verstoord waren geraakt. Allerhande emoties en gevoelige punten passeerden de revue in onze gesprekken.” Na hun ronde probeerden Aris en Ingrid recht te doen aan ieders verhaal in een gezamenlijke sessie. “We erkenden en toonden begrip voor alle emoties. Tegelijkertijd haalden we ze uit de sfeer van persoonlijkheden door uit te zoomen en te zoeken naar gemeenschappelijkheid.”

Er ontstond ruimte voor een nieuw begin. “Ik denk dat het hielp dat wij er als buitenstaander bij kwamen. Een onafhankelijke partij die het gesprek in goede banen kon leiden,” gaat Aris verder. Dat werd dan ook de formule. “We hebben gezocht naar manieren om de juiste partijen aan tafel te krijgen, als vertegenwoordigers van de verschillende geluiden. Met zo’n voorgeschiedenis lukt dat alleen als je transparant bent en benoemt wat je ziet gebeuren. Wat er onder de oppervlakte speelt, krijg je op die manier naar boven.”

Stijn vult aan: “Toen zijn we begonnen met de vraag: wát willen we eigenlijk bereiken? Omdat Zilveren Kruis had gevraagd om één contract met één partij, waren we de eerste keer meteen over de vorm begonnen in plaats van de inhoud. Maar in de kroeg versier je ook niemand met huwelijkse voorwaarden.” Zo selecteerden ze een aantal inhoudelijke thema’s en kwamen er werkgroepen die zich daarover zouden buigen. “Na twee of drie bijeenkomsten was het enthousiasme weer gegroeid. De huisartsen realiseerden zich dat ze allemaal met dezelfde problemen rondliepen. Of ze nu zelfstandig werkten, in een gezondheidscentrum of met een zorggroep als IZER.”

Opnieuw haperingen

Toen het project begin 2020 de volgende fase inging – van advies naar realisatie – gooide de coronapandemie roet in het eten. Aad van ’t Hof, adviseur bij AEF, stapte in om die volgende fase te begeleiden. “Corona kwam aan de ene kant slecht uit,” vertelt hij, “maar aan de andere kant liet de pandemie ook zien wat huisartsen in korte tijd op poten kunnen zetten. Die energie hebben we gebruikt en mede daardoor was 2020 alsnog een vruchtbaar jaar. Rond de jaarwisseling zaten we dicht bij een akkoord over hoe de organisatie eruit zou zien, en met welke taken.”

Maar toen liep het toch weer spaak: een deel van de achterban van de betrokken partijen kon zich niet vinden in de gekozen richting. Vooral de plannen om ook meteen nauwer te gaan samenwerken met de huisartsenposten en belangenorganisatie de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) konden niet rekenen op steun. André Groot Bluemink, directeur van Stichting Zonboog, verwoordt het sentiment van toen: “Dat de huisartsenposten en de LHV aan tafel zaten, begrepen we allemaal. Maar de uitdaging om de huisartsen zélf bij elkaar te brengen was al groot genoeg. Er was behoefte aan teruggaan naar de kern: de eerstelijns zorgaanbieders.” Begin 2021 trok een aantal partijen zich terug; zij zagen toch liever een meer uitgeklede vorm van samenwerking.

De knop om

“Dat was wel even slikken,” geeft Aad toe. “Dan denk je echt: hoe heeft dit zo kunnen lopen?” Maar al snel gaat de knop om bij AEF. “We realiseerden ons dat de nadruk toch weer te veel op de omvang en vorm van de samenwerking was komen te liggen, in plaats van op de inhoud. Daar hebben we van geleerd.” Vanaf toen namen Aad en Aris de consequenties van de verschillende scenario’s steeds als vertrekpunt. In andere woorden: hoe ziet de samenwerking er in elk scenario uit, wat doe je samen en wat apart, en wat levert het de gemiddelde huisartsenpraktijk op?

Die concrete scenario’s zorgden voor een nieuwe impuls. “Ook de kritische partijen zagen toen in: als we gaan voor het light-scenario, blijft er wel héél weinig over,” aldus Aad. Stijn beaamt dat: “AEF zorgde ervoor dat we regelmatig reflecteerden. Aad en Aris hielden ons een spiegel voor: hier staan jullie nu, en als je niets doet, zijn dit de gevolgen. Door hen bleven we niet hangen in details, maar zoomden we uit om de hele route te bekijken. Daarin hielp het dat ze ervoor zorgden dat iedereen zich gehoord voelde. En dat ze vragen bleven stellen: Waar zit er nog pijn? En wat kunnen we daaraan doen?”

Kim Kloppenborg, als lid van Het Netwerk vertegenwoordiger van de vrijgevestigde huisartsen, ziet ook nog een andere belangrijke rol van AEF: “Aad en Aris hebben op een gegeven moment ook gewoon een beetje doorgeduwd. Dat klinkt misschien negatief, maar zo zie ik dat niet. Ik denk dat het nodig was. Zij maakten ons steeds weer duidelijk dat de alternatieven nog minder aantrekkelijk waren. En dat nog langer wachten de deadline van Zilveren Kruis in gevaar bracht. Mede daardoor hebben zij een resultaat geforceerd.”

Uiteindelijk dan: de doorbraak

Halverwege 2021, ruim twee jaar na de eerste gesprekken, was er dan eindelijk witte rook. Iedereen ging akkoord met het oprichten van een regio-organisatie – Rijnmond Dokters – gebouwd op de fundamenten van IZER. Een doorbraak. Waarom moest dat zo lang duren? Stijn: “Voor een ongeduldig mens als ik is twee jaar lang. En toch… we hebben die tijd goed gebruikt. We moesten echt naar elkaar toe groeien om elkaar beter te leren begrijpen. Op persoonlijk niveau en qua type organisatie.”

André: “Het was geen makkelijk proces, ook voor AEF niet. Wat zij goed hebben gedaan, is dat ze partijen steeds weer bij elkaar hebben gebracht. En ze hielden altijd het overzicht. Dat is echt lastig, in zo’n complex proces waarin veel belangen spelen.” Kim vult aan: “Wat ik knap vind, is hoe AEF steeds op een respectvolle manier bleef communiceren. Daar heb ik veel van geleerd. Het is ook echt nuttig in een proces waarin het soms heel spannend is.”

Hoe nu verder met Rijnmond Dokters?

Inmiddels is Rijnmond Dokters alweer bijna een jaar actief. Er is nu één aanspreekpunt voor Zilveren Kruis en alle andere partijen in de regio. Maar Rijnmond Dokters heeft ook een bredere taak: de organisatie wil huisartsen zo veel mogelijk ondersteunen. Bijvoorbeeld door programma’s voor ketenzorg aan te bieden. Denk aan langdurige zorg en ouderenzorg. Maar ook door te ondersteunen bij allerlei facilitaire zaken, zoals personeelsbeleid, inkoop, ICT en administratie.

En de toekomst, hoe zien de betrokkenen die? “Wat ik hoop is dat iedereen, van huisarts tot assistent en van praktijkmanager tot praktijkondersteuner, over een paar jaar weer met plezier in de praktijk werkt. En dat dat deels komt doordat zij zich ondersteund voelen door Rijnmond Dokters,” blikt Stijn vooruit. Aris sluit zich daarbij aan: “Wat daarvoor nodig is, is blijven investeren in goede samenwerking, duurzame relaties en van elkaar blijven leren.” Aad: “En je aanbod afstemmen op de behoeften van de huisarts. Bied programma’s aan waarmee je de huisarts écht helpt.”

Kim denkt nog iets verder vooruit: “In de eerste lijn werk je sowieso al heel multidisciplinair. Ik kan me voorstellen dat Rijnmond Dokters zich op termijn ook uitbreidt met partijen zoals maatschappelijk werk. Het liefste dan wel in kleine netwerken, gecentreerd rondom een ziekenhuis bijvoorbeeld. Zodat je elkaar kent en weet wie je waarvoor kunt benaderen.”

Nauw samenwerken tussen de huisartsen in de regio Rotterdam-Rijnmond: lange tijd leek het haast onmogelijk. Mede dankzij het inlevingsvermogen, het geduld en de vasthoudendheid van AEF en alle betrokken huisartsen en bestuurders, bleek het tóch te kunnen. Rijnmond Dokters is een feit, en kan zich de komende tijd ontwikkelen tot een voorbeeld voor andere regio’s.